Zagadnienie zdolności jest nierozerwalnie związane z różnicami indywidualnymi między ludźmi w zakresie ich osiągnięć. Słownik pedagogiczny podaje, że zdolności, to „te właściwości psychiki człowieka, które warunkują możliwości skutecznej działalności w określonych dziedzinach, przy wykonywaniu pewnych działań.” Zatem zdolności stanowią układ warunków wewnętrznych jednostki, właściwość różniącą jednego człowieka od drugiego w poziomie osiągnięć, łatwość i szybkość odbierania i przetwarzania informacji o otaczającym świecie.
"....Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi..." J. Korczak
PROGRAM PRACY Z DZIECKIEM ZDOLNYM Spis treści:
- Co to jest dziecko zdolne?
- Jak rozpoznać dziecko zdolne?
- Założenia ogólne programu.
- Cele programu.
- Procedury osiągania celów (metody i formy realizacji)
- Treści edukacyjne oraz planowane osiągnięcia dziecka
- Ewaluacja programu.
- Literatura.
Co to jest dziecko zdolne? Zagadnienie zdolności jest nierozerwalnie związane z różnicami indywidualnymi między ludźmi w zakresie ich osiągnięć. Słownik pedagogiczny podaje, że zdolności, to "te właściwości psychiki człowieka, które warunkują możliwości skutecznej działalności w określonych dziedzinach, przy wykonywaniu pewnych działań." Zatem zdolności stanowią układ warunków wewnętrznych jednostki, właściwość różniącą jednego człowieka od drugiego w poziomie osiągnięć, łatwość i szybkość odbierania i przetwarzania informacji o otaczającym świecie. T. Lewowicki uważa, że dzieci zdolne posiadają:
- wysoki poziom zdolności ogólnych, inteligencji;
- wysoki poziom zdolności specjalnych, uzdolnień;
- wysokie osiągnięcia lub możliwość takich osiągnięć w nauce bądź innych dziedzinach;
- osiągnięcia oryginalne i twórcze, lub możliwość takich osiągnięć.
Zatem zdolności, to te różnice indywidualne, które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy, praktyki i takich samych warunkach zewnętrznych oraz równej motywacji jedne dzieci sprawniej niż inne wykonują dane czynności, szybciej uczą się, dostrzegają problemy i przystępują do ich rozwiązania w sposób najbardziej logiczny i skuteczny. Jak rozpoznać dziecko zdolne? Najważniejsza sprawą w pracy z dzieckiem zdolnym jest w ogóle dostrzeżenie go, czyli wyłonienie z grupy innych dzieci. Wbrew pozorom nie jest to wcale takie proste. Prowadząc obserwacje grupy musimy pamiętać, że dziecko zdolne:
- szybko zapamiętuje, prawidłowo kojarzy i rozumuje;
- rozumie polecenia i zadania;
- posiada dar bystrej obserwacji otoczenia;
- jest dociekliwe, zadaje dużo pytań;
- ma różnorodne zainteresowania, bogatą wiedzę, pasje, uzdolnienia;
- uczy się z przyjemnością i wyraźnym zainteresowaniem;
- umie skupić uwagę przez dłuższy czas na wybranym obiekcie zainteresowania;
- jest bardzo spostrzegawcze;
- posiada bogatą wyobraźnię oraz ciekawe i oryginalne pomysły;
- wymyśla nowe zabawy, opowiadania, sytuacje realne i abstrakcyjne;
- wyraża swoje myśli i emocje w różnej formie np. werbalnej, plastycznej, muzycznej;
- broni swoich racji i poglądów, jest niezależne;
- wiadomości samo podaje pomysły nowych zadań, nie polega na innych przez cały czas;
- woli samo rozwiązywać problemy;
- najczęściej posiada poczucie humoru;
a jednocześnie często dziecko zdolne:
- ma trudności w przystosowaniu się do grupy (potrzeba rywalizacji, imponowania, dominacji);
- jest często uznawane za zarozumiałe;
- bywa, że lekceważy rówieśników, nauczyciela lub jego zdanie;
- prezentuje egocentryzm, koncentrację na sobie;
- miewa trudności z przechodzeniem od do umiejętności, niekiedy charakteryzuje się lękliwością lub nadpobudliwością.
Posiadanie przynajmniej kilku spośród wymienionych cech pozytywnych oznacza, że dziecko przy wczesnej stymulacji, poświęcaniu czynnej uwagi i akceptacji otoczenia ma szansę wykorzystać i rozwinąć wrodzone predyspozycje, a w efekcie stać się jednostką wybitną. Wieloletnia praca w przedszkolu pozwala mi stwierdzić że liczba dzieci zdolnych stale wzrasta, stąd też moim zdaniem zaistniała potrzeba stworzenia programu pracy z dzieckiem zdolnym. Uważam, że dzieciom tym powinno się stworzyć jak najlepsze warunki, możliwości rozwijania swych różnorodnych zdolności. W przedszkolu bardzo dużo uwagi poświęca się dzieciom mającym trudności w osiągnięciu dojrzałości szkolnej realizując program pracy wyrównawczej sądząc, że dziecko zdolne i tak sobie poradzi. Jednak uważam, że jeśli w porę nie dostrzeżemy, nie docenimy i nie ukierunkujemy jego zdolności, to będą się one rozwijać, ale może również nastąpić regres. Realizując program pracy z dzieckiem zdolnym umożliwimy i tej grupie przedszkolaków jeszcze lepszy rozwój ich różnorodnych zainteresowań, zamiłować i pasji. Założenia ogólne programu W ostatnich latach zainteresowanie dzieckiem zdolnym jest o wiele większe niż kiedykolwiek. Wynika to z ogromnego zapotrzebowania społeczeństwa na ludzi o wybitnych zdolnościach, aktywnych, twórczych, o nieprzeciętnym sposobie myślenia. Wiele państw stwarza jednostkom uzdolnionym coraz lepsze warunki ich rozwoju. Również w naszym kraju powinniśmy prowadzić pracę z dziećmi zdolnymi już od najmłodszych lat. Głównym założeniem programu jest zatem wychodzenie naprzeciw potrzebom dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych, rozwijanie, wspomaganie i ukierunkowanie zdolności dziecka zgodnie z jego potencjałem i możliwościami; umożliwianie, wyzwalanie i podtrzymywanie spontanicznej aktywności dziecka, sprzyjanie uaktywnianiu się jego potencjału intelektualnego i twórczego, a tym samym umożliwianie realizowania się indywidualnej linii rozwojowej. Program przeznaczony jest dla dzieci sześcioletnich wykazujących szczególne uzdolnienia i zainteresowania związane z matematyką, nauką czytania i pisania w przedszkolu. Program zawiera cele, treści, metody i formy pracy, które są zgodne z podstawą programową wychowania przedszkolnego i w spójny sposób uzupełniają ją. Program realizowany będzie w trakcie zajęć zintegrowanych w ciągu dnia pobytu dziecka w przedszkolu. Na bazie programu nauczyciel grupy opracuje swój plan pracy, który będzie przebiegać we własnym środowisku dziecka, w zróżnicowanym zespole dzieci, gdzie będzie możliwość wielorakich doświadczeń po to, by zapewnić również jego wszechstronny rozwój emocjonalny, społeczny i fizyczny. Cele programu Głównym celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi. W odniesieniu do dziecka sześcioletniego objętego tylko jednorocznym oddziaływaniem rozwinięcie zdolności zgodnie z indywidualnymi predyspozycjami i możliwościami wymaga stworzenia specjalnych warunków oraz dodatkowego zainteresowania ze strony nauczyciela. Takie możliwości daje realizacja programu pracy z dzieckiem zdolnym. Celem programu jest:
- Wczesne rozpoznawanie zdolności i uzdolnień.
- Wspieranie i podejmowanie inicjatyw edukacyjnych pomocnych w rozwoju i kształceniu.
- Stwarzanie warunków do odkrywania, eksperymentowania, poznawania, działania, przeżywania w różnych formach.
- Stwarzanie warunków optymalnego i harmonijnego rozwoju osobowości.
- Rozwijane u dziecka możliwości umysłowych oraz szczególnych uzdolnień do uczenia się matematyki.
- Stwarzanie sytuacji doskonalących pamięć, umiejętność skupienia uwagi, zdolność kojarzenia, logicznego, twórczego i oryginalnego myślenia a także działania.
- Tworzenie warunków do rozwoju nabytych doświadczeń językowych, ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności czytania i pisania.
- Wdrażanie do samokształcenia i systematycznej pracy nad sobą.
- Budowanie i utrwalanie pozytywnej motywacji do nauki.
- Wdrażanie do operatywnego posługiwania się wiedzą.
- Kształtowanie wiary we własne możliwości.
- Budowanie pozytywnych relacji na płaszczyźnie uczeń – nauczyciel, uczeń – uczeń.
- Rozbudzanie u dziecka pragnienia rozwijania swoich zainteresowań i zamiłowań.
- Tworzenie środowiska wychowawczego stymulującego rozwój uzdolnień i postaw twórczych.
Procedury osiągania celów (metody i formy realizacji) Efektywność realizacji każdego programu zależy od zrozumienia jego idei, a następnie od inwencji i pomysłowości jego wykonawcy. Chcąc osiągnąć zamierzone cele należy pamiętać, aby:
- pomysłowo i odważnie projektować sytuacje wychowawczo – dydaktyczne,
- zapewniać dzieciom poczucie bezpieczeństwa i swobody,
- stwarzać możliwość zaspokajania naturalnej ciekawości dzieci w różnych sferach,
- stwarzać wiele różnorodnych sytuacji do podejmowania działania.
Program został opracowany z myślą o dziecku, które nie boi się rozwiązywania problemów i cieszy się z każdego, nawet najmniejszego sukcesu. W realizacji programu przyjęto koncepcję łączenia metod tzw. "Sojusz metod" w których dominować będą metody aktywizujące dzieci.
- słowna, oglądowa, praktyczna;
- uczenie się przez odkrywanie (problemowo – poszukujące), działanie (praktyczne), przeżywanie (ekspresyjne);
- zabawowa;
- "burza mózgów"
- patrz i słuchaj;
- kinezjologia edukacyjna P. Dennisona;
- naturalna metoda nauki czytania I. Majchrzak
Aby praca z dzieckiem zdolnym przynosiła oczekiwane efekty niezwykle ważne jest przyjęcie odpowiednich form pracy. Program ten przewiduje:
- wykorzystywanie różnorodnych możliwości i okazji do indywidualizacji pracy w toku normalnie, powszechnie stosowanych form pracy;
- przydzielanie trudniejszych zadań do rozwiązywania podczas pracy zbiorowej i indywidualnej;
- stwarzanie okazji do swobodnego wyboru trudniejszych zadań i swobodnej decyzji w podejmowaniu zadań dodatkowych;
- organizowanie pracy w małych grupach;
- dobór grup na zajęciach pod względem poziomu zdolności dzieci lub pod względem rodzaju zdolności;
- stawianie pytań problemowych pobudzających myślenie twórcze i krytyczne;
- wskazywanie dodatkowych źródeł wiedzy i inspirowanie do korzystania z nich;
- stopniowe zwiększanie wymagań;
- przydzielanie dodatkowych ról mobilizujących do wysiłku intelektualnego i zaangażowania;
- organizowanie konkursów, występów artystycznych
Treści edukacyjne oraz planowane osiągnięcia dziecka Treści edukacyjne są tak dobrane, aby rozwijać uzdolnienia, zdolności i zainteresowania dziecka w obszarze edukacji:
- mowy i myślenia
- przygotowania do pisania i czytania
- matematycznej
- Edukacja w zakresie mowy i myślenia
Dziecko:
- wypowiada się poprawnie pod względem logicznym i gramatycznym;
- potrafi gestem, mimiką odtworzy czyjeś uczucia, emocje;
- umie uważnie słuchać różnorodnych wypowiedzi, rozumie i potrafi powtórzyć ich treść;
- potrafi recytować wiersze, wygłaszać fragmenty prozy;
- bierze udział w inscenizacjach, teatrzykach przedszkolnych, występach publicznych, konkursach;
- układa ciekawe zakończenia opowiadań, bajek, baśni;
- rozwija umiejętność kulturalnego dyskutowania, umie dochodzić w dyskusji do kompromisu
- Edukacja w zakresie czytania
Dziecko:
- czyta i posługuje się melodią, akcentem i rytmem mowy;
- czyta ze zrozumieniem;
- czyta samodzielnie bajki, próbuje czytać czasopisma;
- czyta tekst z podziałem na role;
- korzysta z encyklopedii;
- rozpoznaje takie formy wypowiedzi pisemnych jak: opowiadanie, baśń, legenda;
- próbuje układać rymy, wierszyki;
- zna twórczość wybranych pisarzy oraz poetów dziecięcych: Julian Tuwim, Jan Brzechwa, H.Ch.Andersen;
- Edukacja w zakresie pisania
Dziecko:
- umie odwzorować i odtworzyć z pamięci wzory, znaki i ich układ;
- umie kreślić litery i wyrazy po śladzie także kropkowym;
- potrafi kreślić znaki literopodobne w sposób płynny, ciągły i mieści je w wyznaczonych liniach;
- pisze litery, wyrazy i zdania w liniaturze, na kartkach zeszytu stosowanego w klasie pierwszej;
- Edukacja matematyczna
Dziecko:
- orientuje się w schemacie własnego ciała i przestrzeni, sprawnie określa strony – prawą i lewą;
- nazywa, rozpoznaje, odwzorowuje i manipuluje figurami geometrycznymi;
- zna i stosuje wielkość, ciężar przedmiotów, pojemność naczyń;
- porządkuje i klasyfikuje zbiory przedmiotów na podstawie cech jakościowych i ilościowych;
- zna i stosuje liczby naturalne w szerokim zakresie;
- wykonuje praktyczne czynności dodawania i odejmowania w pamięci
- rozwiązuje działania matematyczne z użyciem cyfr i znaków;
- rozwiązuje zadania tekstowe;
- odczytuje godziny na zegarze;
Ewaluacja programu Przedmiotem ewaluacji są wyniki końcowe, jakie dziecko osiągnie w wyniku realizacji programu w zakresie postaw, umiejętności i wiadomości. Dokonana ona zostanie przed zakończeniem roku szkolnego. Do ewaluacji programu posłużą narzędzia badające umiejętności dziecka – Arkusz wiadomości i umiejętności oraz wytwory prac dziecka i wyniki konkursów. Arkusz ma na celu dostarczenie informacji dotyczącej zasobu wiadomości i umiejętności, a także rozwój indywidualnych zdolności dziecka. Uwagi: W zależności od predyspozycji dzieci, środków dydaktycznych a także możliwości czasowych program może być modyfikowany. Literatura:
- Bałczewska E. Herde M. Kwiatkowska E. Wasilewska E. Łada - Grodzicka A. "ABC... Program wychowania przedszkolnego XXI wieku".Warszawa WsiP 2000.
- Bates J. Munday S. "Dzieci zdolne, ambitne i utalentowane". Warszawa Liber 2005
- Bogdanowicz M. "Metoda dobrego startu" GWP 2003
- Gruszczyk – Kolczyńska E. Zielińska E. "Dziecięca matematyka – Program dla przedszkoli, klas zerowych i placówek integracyjnych. Warszawa WSiP 1999.
- Krysiak J. "Czy to jest dziecko zdolne?" Przedszkole 1/2005
- Lewis D. "Jak wychować zdolne dziecko?" Warszawa PZWL 1988.
- Lewowicki T. "Kształcenie uczniów zdolnych". Warszawa WSiP 1986
- Limont W. "Zdolności twórcze dzieci w wieku przedszkolnym" Wychowanie w Przedszkolu 8/2002
- Majchrzak I. "Wprowadzenie dziecka w świat pisma". Warszawa WSiP 1995
- Partyka M. "Zdolni, utalentowani, twórczy". Warszawa1999
- Uszyńska – Jarmoc J. "Metody wspierania aktywności edukacyjnej". Wychowane w Przedszkolu 9/2004
Opracowała: Marta Szurlej Przykładowe ćwiczenia do pracy z dzieckiem zdolnym Słowne:
- Archiwum – wymienianie słów spełniających określone wymogi treściowe, np. obiekty białe.
- Podobieństwa – losujemy 2 obrazki i pytamy o ich cechy wspólne (potem 3 obrazki itd..)
- Pomyśl o rzeczy w tej sali – zgadujemy zadając pytania, czyli poprzez wykluczenie, eliminację.
- 1000 definicji – jak nazwać inaczej np. krzesło, lub co to jest krzesło?
- Zagadki - np. "ma dziób, choć nie jest ptakiem", "co wpada przez okno i nie tłucze szyby, itd.
- Inne wyrazy z liter SMOK: sok, oko, kok, koks.
- Część ciała na 5 liter.
- Skojarzenia – pokazujemy obrazek i pytamy o wolne skojarzenia z nim związane.
- Łańcuszek skojarzeń: podajemy wyraz, a dziecko kolejny, drugie następny.
- Wyliczanki: np. "człowiek może mieszkać w ..."
- Określenia – wymienianie określeń, jaki może być: dom, las itp.
- Przyczyny – podawanie przyczyn różnych mniej lub bardziej absurdalnych sytuacji, np. "wsiadasz do autobusu, a nim jadą sami Murzyni"
Inteligencja emocjonalna:
- "Zwierzątka" – podawanie nazwy i naśladowanie zwierzątka.
- "Dziesięć pytań do..." zadawanie dowolnych pytań (liczy się pomysłowość i kultura)
- Autoprezentacja – rysunek i omówienie: "Jestem Ala, lubię..."
- Aktywne słuchanie wg Gordona
- "Planista" – masz jeden dzień, w którym sam planujesz wszystko dla grupy.
- "Pamiętnik" – "Co mnie dzisiaj cieszyło, a co złościło?" (wysłuchujemy całej grupy)
|